کنترل خشم درلحظه های ناخوشایند

نگاهی به جنبه های مثبت و منفی عصبانیت در میانسالی

..................................................................

صدای برخورد ناگهانی توجه همه را جلب می کند. عابران سرجای خود خشک می شوند. چراغ سبز است، ولی چهارراه کمتر از یک ثانیه قفل می شود و حالا نمایش همیشگی چهارراه های تهران آغاز می شود. اولین فریادها به سرعت جای خود را به یقه کشی و مشت و لگد می دهد. بعضی ها پیاده می شوند تا دو راننده را از هم سوا کنند. بعضی ها بلند بلند نصیحتی می کنند یا بد و بیراهی یا غرولندی زیر لب و خلاصه! آخرین بازیگر نقش منجی، اصولاً پلیسی است سوار بر موتور که با دیدنش جمعیت نفسی به آسودگی می کشند تا شاید نه سرنوشت دو راننده عصبانی، بلکه گره ترافیک سنگین چهارراه باز شود.

هر کدام از ما این سناریوی تکراری را چند بار در هفته دیده ایم و می دانیم که هیچ کس تقصیری ندارد.

این تصادف اصلاً می توانست پیش نیاید. اگر عجله ای در کار نباشد یا این که هیچ آسیبی به دو طرف وارد نشود، اگر آرامشی در دو طرف وجود می داشت ولی حقیقت تلخی به ما می گوید روز به روز بر تعداد منظره هایی از این دست افزوده می شود.

لازم نیست راه دوری برویم. مادر، خواهر، برادر یا فرزند ما جزو کسانی اند که هر روز مورد حمله کلام خشونت بار ما قرار می گیرند یا ما را مورد حمله قرار می دهند.ما ناگزیر از زندگی همراه با عصبانیت شده ایم.صاحبنظران عصبانیت را حالتی بالاتر از نارضایتی توصیف می کنند.جایی که شخص قادر به کنترل رفتار و حرکات خود نیست و به این وسیله ناخشنودی خود را ابراز می کند.

● علل عصبانیت

از نظر پزشکی عصبانیت علت های متعددی دارد، ولی مهم ترین آن زمانی است که دیگران مانع انجام خواسته های ما می شوند. در سایر موارد علت عصبانیت می تواند سرخوردگی، محرومیت، تنبیه، تهدید، تمسخر، تحقیر، سروصدای بلند و ناتوانی فرد زمانی که اشتباه کرده است باشد.

در تمام حالت های فوق یک واکنش طبیعی در بدن ایجاد شده و اصطلاحاً بدن برای مبارزه آماده می شود.

در این واکنش مقدار زیادی آدرنالین در جریان خون آزاد شده و باعث افزایش فشارخون، نبض و سرعت تنفس فرد می شود.

در صورتی که فردی به دفعات دچار این حالات و عوارض شود، خطر جدی حمله قلبی یا سکته مغزی برای او قابل تصور است.

دکتر هنگامه قاسمی در مورد علت به وجود آمدن حالت عصبانیت می گوید: عصبانیت واکنشی طبیعی مثل تمام احساسات دیگر همچون اضطراب، شادی و غم است.

● بروز عصبانیت

این احساس هم می تواند جنبه مثبت و هم جنبه منفی داشته باشد. روش های بروز واکنش عصبانیت مثل هر احساس دیگری آموختنی است و می توان از بدترین شکل به بهترین شکل آن را تغییر داد. به نظر این پزشک برخورد صحیح با کودکان هنگام عصبانیت می تواند آنها را وادار کند که خشم خود را کنترل کنند و به این ترتیب از بروز اشکال نامناسب تر و زشت تر عصبانیت و تبدیل آن به یک ناهنجاری جلوگیری کرد.

اما بزرگسالان عصبانی چه باید بکنند در جامعه ای که هر کس برای عصبانی شدن سریع و زودهنگام خود دلیل بسیار دارد روش های کنترل خشم همچون بروز آن اکتسابی و آموزشی است و به چند دسته تقسیم می شود. بیرون ریختن و نشان دادن خشم راهی است که تقریباً نیمی از مردم در برخورد با یک مشکل پیچیده و قرار گرفتن در موقعیت عصبانیت از خود بروز می دهند. شخصی که آزادانه خشم خود را بیرون می ریزد، اطرافیان خود را مورد حمله بی رحمانه حملات لفظی قرار می دهد.

ممکن است او همراه با این حملات، جیغ و فریاد نیز راه انداخته یا به حملات تهاجمی شدیدتری مثل پرت کردن اشیا یا کتک زدن فرد مقابل دست بزند. چنین افرادی بطور طبیعی (چنانچه مبتلا به جنون یا بیماری های روانی نباشند) پس از طی واکنش فیزیولوژیک خشم، دچار احساس گناه و پشیمانی شده و ساعتی بعد از رفتار خود پشیمان می شوند.

روش دیگر فرونشاندن یا سرکوب کردن خشم است. کسانی که خشم خود را می خورند، یا ممکن است پس از تکرار چند موقعیت به ناگهان کنترل خود را از دست داده و تمامی خشم انباشته شده درون خود را یک جا بیرون ریخته، به اصطلاح منفجر شوند.اما اگر به جای این سرکوب های موقعیتی به (روش سوم) مهار خشم دست بزنند، دچار عوارض و تنش های پس از آن نخواهند شد.

برای کنترل خشم باید از میزان خشم آگاه بود. این آگاهی کمک می کند که انرژی حاصل از آن در موقعیت بهتری مصرف شود.در همان لحظه بروز واکنش فرد با آگاهی نسبت به افزایش حس خشم (با افزایش ضربان قلب، نبض، برافروختگی و داغ شدن) به بیان خواست خود می پردازد.مثلاً به کودکی که با ریختن اسباب بازی هایش، اتاق را نامرتب کرده یا به همکاری که با سروصدای بلند محیط کار را متشنج کرده، بگوید: «من می خواهم که این وضع به پایان برسد.»

به این ترتیب او در درجه اول اطرافیان را متوجه وضعیت و ناراحتی خود کرده است و در درجه دوم خواست واقعی خود را به آنان فهمانده است.

این برخورد کمک می کند که فرد از میزان تنش موجود در احساسش بکاهد و در نتیجه بروز هر واکنشی پس از آن مطمئناً آهسته تر و قابل مهارتر از وقتی است که او تمام احساس ناخوشایند متن را در خود جمع کرده است.

به گفته دکتر قاسمی، عمده ترین دلایل افزایش خشم در حال حاضر در بین مردم ما ناشی از خستگی های جسمانی و تحلیل قدرت بدنی است.

با وجودی که مردان جامعه در چند نوبت شبانه روز به کارهای رقابتی و فشرده دست می زنند و زنان فرصت کافی برای بازپروری احساسات خود یا احساسات همسر خود ندارند و اکثر آنان نیز علاوه بر مسئولیت های خانه در خارج از خانه شاغل هستند، محیط آرام بخشی برای هیچ یک فراهم نمی شود و اگر هم این امکان به وجود آید، زمان کافی برای تمدید قوای جسمی روانی در اختیارشان نخواهد بود.علاوه بر این، دلایلی مثل تحمل گرسنگی و کمبود ویتامین ها هم مستعدکننده حالات خشم و عصبانیت است که به راحتی می توان از بروز این حالات جلوگیری کرد. اکثر روانشناسان معتقدند راه حل های دیگری هم در هنگام عصبانیت وجود دارد مثل این که:

محل موردنظر را ترک کنیم و یک لیوان آب خنک بنوشیم، دعا کنیم یا ذکر بگوییم، قدم بزنیم یا به آیینه نگاه کنیم. این روش ها در کاهش یا کنترل خشم مؤثر است، ولی در درازمدت باید شیوه زندگی را به سمت سلامت بیشتر سوق داد.

گنجاندن سه نوبت فعالیت ورزشی در هفته، تفریحات سالم (سونا، استخر و شنا)، گرفتن رژیم های غذایی ساده با سبزیجات، حذف برنامه های تلویزیونی آسیب زننده، حذف بازی های کامپیوتری خشن، تنظیم الگوی خواب، گوش دادن به موسیقی و استفاده از حمام گرم می تواند بسیار سودمند و مفید باشد.

علاوه بر این، تکنیک های مدیتیشن و یوگا به جای پناه بردن به مواد مسکن یا مخدر یا از این قبیل و بالاخره در دسترس ترین روش، گفت وگو با یک دوست صمیمی و خوب است.

بهتر است وقتی احساس خشم در شما فروکش کرد به بررسی علت ها و عوامل آن بپردازید. این جمله را اکثر روانشناسان می گویند. بنابه این نظر یادداشت کردن مسئله موردنظر باعث می شود تا در صورت تکرار موقعیت، متوجه آن شده و زودتر مانع بروز اثرات زیانبار توفان خشم خود باشیم.

● اثرات اجتماعی عصبانیت

در ادبیات عامه امروز، خشونت مترادف با عصبانیت به کار برده می شود. کاوه تیموری، جامعه شناس در مورد دلایل افزایش خشونت در جامعه معتقد است: خشونت سلسله مراتبی دارد که از خشونت فردی تا خانوادگی و اجتماعی دامنه آن گسترده است.

هر سه این انواع با یکدیگر ارتباط دارند.

در سال های نه چندان دور یعنی در یک دهه گذشته، آرامش روانی و بهداشت روانی در لایه های مختلف اجتماعی نسبت به شرایط فعلی از کیفیت بالاتری برخوردار بود ولی در حال حاضر آستانه تحمل فردی و اجتماعی به میزان زیادی کاهش پیدا کرده است.

فرمولی در زندگی اجتماعی غربی هست که آنان به این قبیل فرمول ها بسیار توجه می کنند. هشت ساعت کار، هشت ساعت خواب یا استراحت و هشت ساعت هم اوقات فراغت و این مورد با مسافرت و تغییر محیط و ذائقه پر می شود.

برای همین سطح بهداشت روانی جوامع غربی بالاتر است.اما گذران اوقات فراغت در جامعه ما با مشکلات زیادی روبه رو است. اگر میانگین افراد جامعه را در نظر بگیریم مؤلفه های اوقات فراغت برای همه آنان مقدور نیست. برای همین مرتباً شاهد بحث و جدل راننده تاکسی با مسافران، شاگردان در کلاس های درس، پدر و مادر با فرزندان و با یکدیگر، همکاران اداره با هم و . . . هستیم البته حتی در جوامع غربی هم که مدعی هستند. رفاه و شاخص های رفاه اجتماعی بالاست، یک درصد پرخاشگری دارند. به فرموده پیامبر اسلام (ص): «جامعه کثیری از همنوایان است و قلیلی از کجروان» اما امروز ما شاهد این هستیم که حوصله اجتماعی پائین آمده و عصبیت نمود بیشتری پیدا کرده است.

این کارشناس جامعه شناسی، یکی از دلایل مهم تنش های اجتماعی کنونی را در تأخیر ازدواج و بالا رفتن سن ازدواج می داند. به نظر تیموری از آنجا که ازدواج مقوله ای است که در تثبیت شخصیت و جهت دادن زندگی افراد نقش مهمی دارد، تأخیر در این مسئله یک خلأ اساسی در زندگی افراد به وجود می آورد. همچنین از صددرصد آمار ازدواج ها بیست درصد منجر به طلاق می شود.

محصولات طلاق، انسان های عصبی و بی حوصله ای هستند. در مقایسه شهرها با روستاها تفاوت آرامش روانی و روحی بسیار است. فضاهای تنگ آپارتمان نشینی، ترافیک سرسام آور، تورم افسار گسیخته و نگرانی از آینده، ذهن و اعصاب مردم را بشدت تخریب می کند.در اسپانیا در یک مسابقه گاوبازی تمام خشونت و هیجان مردم در جریان یک روز وحشتناک کاملاً تخلیه می شود یا مسابقات دیگر مثل خوردن کیک یا گوجه فرنگی یا هندوانه. این ها کارکرد روانشناسی اجتماعی دارد و باعث آزاد شدن پتانسیل نهفته افراد می شود.